Con đường tâm - Gieo duyên tín ngưỡng thờ Mẫu
Không sinh ra trong một gia đình giàu truyền thống văn hóa tâm linh, nhưng mối tâm duyên của tín ngưỡng thờ Mẫu đến với thầy Nguyễn Cao Đán như một sự sắp đặt từ cõi thiêng. Một ngày mưa năm 1992, thầy được “chọn”, một mốc thiêng liêng đánh dấu hành trình làm con nhà Thánh, từ đó gắn bó cả đời với nghiệp đồng thầy.
Khởi đầu với việc tu sửa hai ban thờ Tứ phủ Thánh Mẫu và mộ nhà Trần tại đền Chúa Mán (Vĩnh Phúc), thầy không chỉ bảo tồn tín ngưỡng, mà còn gánh vác trách nhiệm của người lưu giữ giá trị văn hóa. Khi phương tiện giao thông và liên lạc còn hạn chế, tiếng lành về một người thầy công minh, đức độ, luôn hướng về cộng đồng, đã toả khắp mọi miền, từ Vĩnh Phúc, Tuyên Quang cho đến những vùng cao hẻo lánh.
Mỗi khi nghe tin nơi nào có ngôi đền hoang sơ, thiếu thốn, thầy lại âm thầm tích góp kinh phí, khăn gói lên đường, tu sửa bằng chính công sức và tấm lòng thành. Với thầy, việc tôn tạo không chỉ là dựng lại một không gian thờ tự, mà còn là dựng lại niềm tin, tái sinh mạch nguồn văn hóa dân tộc.
Hành đạo trong sự lặng thầm - Giữ lề lối bằng đức hạnh
Ở tuổi ngoài bát tuần, đồng thầy Nguyễn Cao Đán vẫn không rời đạo. Dáng người cương nghị, ánh mắt sáng, thầy vẫn đều đặn đi về các nơi thờ tự để hầu Thánh, làm lễ, dạy trò. Nhưng điều khiến thầy trở thành một hình mẫu đạo hạnh không phải chỉ là số lượng những nơi thầy đến, mà là cách thầy gìn giữ nghi lễ với sự tôn nghiêm sâu sắc và trí tuệ.
Giữa thời buổi nhiều biến tướng trong thực hành tín ngưỡng, thầy luôn nhấn mạnh lề lối, phép tắc của tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Tứ Phủ. Với thầy, người ra hầu đồng không chỉ là “mượn thân mà thánh giáng”, mà còn là biểu hiện của một nghi lễ mang tính giáo hóa. Mỗi giá hầu, theo thầy, phải thể hiện trọn vẹn thần thái của Thánh, lúc uy nghi, lúc dịu dàng, lúc vi nam, lúc vi nữ, để người chứng kiến thấm được tinh thần của tín ngưỡng dân tộc, chứ không chỉ là xem một buổi diễn.
Đồng thầy Nguyễn Cao Đán dạy trò bằng lời lẽ mộc mạc, nhưng sâu sắc: “Làm con nhà Thánh thì trước hết phải có đức, đức để giữ mình, giữ đạo, và đức để làm gương.” Với các thanh đồng trẻ, thầy không chỉ là người giữ gìn giá trị di sản sống mà còn là một người thầy truyền cảm hứng cho lớp thanh đồng kế cận - sống tử tế, sống nhân hậu - sống vì cộng đồng.
Tri thức, khiêm cung, không ồn ào
Không phô trương, không khoa trương, đồng thầy Nguyễn Cao Đán chọn cho mình lối hành đạo trầm lặng mà vững chãi. Hiểu đạo, hiểu lễ, hiểu người, nhưng ông hiếm khi nhận mình là “người giỏi”, mà chỉ nhận mình là “người còn đang học”. Đó chính là tri thức trong sự khiêm cung – một phẩm chất đáng quý giữa thời buổi mà “biết một, khoe mười” đang ngày càng phổ biến trong giới đồng thầy.
Ông không viết sách, không lên mạng xã hội, không đứng giữa sân khấu, nhưng những gì ông gieo lại, qua lời dạy, qua cách sống, qua mỗi lần lễ thánh, đã trở thành một “thư viện văn hoá sống” cho thế hệ đồng trẻ noi theo.
Đồng thầy Nguyễn Cao Đán không chỉ là thủ nhang của một điện thờ. Ông là người gìn giữ những giá trị cốt lõi của tín ngưỡng thờ Mẫu bằng chính nhân tâm của mình, một đời người cống hiến âm thầm, một tâm thế hành đạo bằng đức hạnh, hiểu biết và khiêm cung.
Trong lòng cộng đồng tín ngưỡng, ông là gương sáng của một đồng thầy chân chính, và là một phần của lịch sử tín ngưỡng thờ Mẫu đầy giá trị, còn sót lại trong xã hội đương đại. Ông xứng đáng được ghi nhớ như một biểu tượng của đạo đức, tri thức và lòng từ bi.
